کوچه‌ها و بازارهای قدیمی راولپندی همواره به دلیل تاریخ، فرهنگ و معماری باشکوهشان مورد توجه قرار گرفته‌اند. به ویژه بازار بهابرا که با گذشته‌ای پرافتخار، ساختمان‌های قدیمی و شیوه سنتی زندگی، همچنان جایگاهی ویژه دارد.
این نوشته داستان سفری است که در آن از بنی چوک، بازار کرتارپور، کوچه‌های پر از گل و ادویه، دروازه سیدپوری، حویلی سجان سنگ، بازار صرافه و امام‌بارگاه شاه چن چراغ دیدن کردیم. در این مسیر، فرصتی یافتیم تا نگاهی به گذشته راولپندی بیندازیم و در کوچه‌های این شهر، زمزمه‌های تاریخ را بشنویم.
بازارهای قدیمی راولپندی: یک معرفی کوتاه
در بعدازظهر، کوچه‌های بنی چوک پر از رفت‌وآمد بودند. این همان منطقه‌ای است که زمانی به دلیل عمارت‌های باشکوه و معماری خیره‌کننده‌اش شناخته می‌شد، اما امروزه ترافیک بی‌نظم، تجاوزهای غیرقانونی و آلودگی، زیبایی آن را کم‌رنگ کرده است.
سفر ما از بازار کرتارپور آغاز شد. از آنجا، وارد کوچه‌های پر از بوی گل و ادویه شدیم. سپس به دروازه سیدپوری رفتیم و در جستجوی حویلی سجان سنگ، نشانه‌های گذشته باشکوه راولپندی را مشاهده کردیم.
حویلی سجان سنگ: یک شاهکار تاریخی
حویلی سجان سنگ یکی از برجسته‌ترین آثار معماری قرن نوزدهم است. هنگام نزدیک شدن به این بنا، کوچه‌های تنگ، خانه‌های قدیمی با بالکن‌های چوبی و درهایی با طراحی دوران استعماری بریتانیا توجه ما را به خود جلب کرد.
این عمارت در سال ۱۸۹۳ توسط رای بهادر سجان سنگ ساخته شد. در گذشته، داخل این حویلی با طلا، عاج و چوب‌های گران‌بها تزئین شده بود.
امروزه، نشانه‌های گذر زمان روی دیوارهای این عمارت مشهود است، اما همچنان درهای عظیم، پنجره‌های خیره‌کننده و راهروهای هنری، بازدیدکنندگان را به سفری در تاریخ دعوت می‌کنند.
بازار بهابرا: مرکز میراث هندوان و جین‌های راولپندی
در میان مناطق قدیمی راولپندی، بازار بهابرا جایگاه خاصی دارد. نام 'بهابرا' از یک واژه سانسکریت گرفته شده که به جامعه تجاری پیروان آیین جین اشاره دارد.
به همین دلیل، در این بازار هنوز هم می‌توان درهای چوبی حکاکی‌شده، بقایای معابد باستانی و ایوان‌های تزیین‌شده را مشاهده کرد. جامعه بهابرا که بیشتر جواهرساز و تاجران بودند، در بازارهای صرافه و موتی مشغول به کار بودند.
تأثیر تقسیم هند و پاکستان
تقسیم هند در سال ۱۹۴۷، این منطقه را دستخوش تغییرات شدیدی کرد. اکثر افراد جامعه بهابرا به هند مهاجرت کردند و خانه‌هایشان خالی ماند. امروزه، بیشتر ساکنان این منطقه، مهاجرانی از دهلی، لودهیانه و امبالا هستند.
حتی اکنون، نشانه‌های آیین‌های هندو و جین روی بسیاری از ساختمان‌ها باقی مانده است. در برخی از درهای ورودی خانه‌ها، هنوز هم عبارت ’جے جنیندرا’ (سلام آیینی جین‌ها) دیده می‌شود که نشان‌دهنده میراث غنی این منطقه است.
بازار صرافه و امام‌بارگاه شاه چن چراغ
در میان بازارهای تاریخی راولپندی، بازار صرافه جایگاه خاصی دارد. هنوز هم در اینجا جواهرات سنتی به روش‌های قدیمی ساخته می‌شوند و سبک زندگی گذشته را می‌توان در این بازار مشاهده کرد.
در نزدیکی این بازار، امام‌بارگاه شاه چن چراغ قرار دارد که هر پنجشنبه، مراسم‌های ویژه‌ای در آن برگزار می‌شود و مردم برای آرامش روحی در آن جمع می‌شوند.
غذاهای خوشمزه بازار بهابرا
بازدید از بازار بهابرا، تنها به معماری و تاریخ ختم نمی‌شود، بلکه اینجا بهشت دوستداران غذاهای سنتی نیز هست. اگر به این منطقه سفر کردید، حتماً این غذاها را امتحان کنید:
1. کلچه‌های امرتسری و کشمیری – نان‌های خوشمزه با طعمی خاص
2. خیر و شیرینی‌های امبالا – بهشتی برای علاقه‌مندان به شیرینی‌جات
3. حلوه پوری و کچوری – صبحانه‌ای سنتی و لذیذ
4. دہی بھلے (دهی بَھله) – ترکیب بی‌نظیر ماست تازه و نخود با ادویه‌های مخصوص
این غذاها نه تنها یادآور طعم‌های لذیذ لاهور و دهلی هستند، بلکه جلوه‌ای از میراث مشترک شبه‌قاره هند و پاکستان را نیز به نمایش می‌گذارند.
لزوم حفظ میراث تاریخی
متأسفانه، بازار بهابرا و ساختمان‌های تاریخی آن با تهدیدات جدی مواجه هستند. ساخت‌وساز بی‌برنامه، بی‌توجهی دولت، تجاوزهای غیرقانونی و تخریب ساختمان‌های قدیمی، این میراث ارزشمند را در معرض نابودی قرار داده است.
برخی از ساکنان، مانند عبدالستار که خانواده‌اش از امبالا مهاجرت کرده‌اند، تلاش می‌کنند خانه‌های خود را مرمت کنند تا این بناهای تاریخی برای نسل‌های آینده حفظ شوند.
خاطرات بزرگان محله
یکی از بزرگان محله، که روی سکوی جلوی خانه‌اش نشسته بود، گفت:
"این کوچه‌ها و دیوارها زمانی پر از شور و نشاط بودند. امروز، گذر زمان آن‌ها را ویران کرده است، اما کسانی که اینجا زندگی می‌کنند، برای حفظ این میراث تلاش می‌کنند."
این سخن، مرا به یاد شعری از جون ایلیا انداخت:
شهر دل میں عجب محلے تھے
ان میں اکثر نہیں رہے آباد
عکس: پنجره‌های یادآور دوران استعمار
عکس: طاق تاریخی دربار محل
عکس: حویلی‌های رنگارنگ نزدیک چن چراغ
عکس: دیوارهای فرسوده حویلی سجان سینگ
عکس: زنی در مزار دعا می‌کند
نتیجه‌گیری
بازار بهابرا، حویلی سجان سنگ و بازار صرافه نمونه‌هایی از میراث تاریخی مشترک هند و پاکستان هستند. اگر این مکان‌ها به درستی نگهداری نشوند، شاید نسل‌های آینده تنها از طریق کتاب‌ها با آن‌ها آشنا شوند.
این مکان‌ها فقط ساختمان نیستند، بلکه راوی داستان‌های گذشته، نشانه‌هایی از یک تمدن مشترک و گنجینه‌هایی فرهنگی هستند. برای حفظ آن‌ها، همکاری دولت، ساکنان محلی و علاقه‌مندان به تاریخ ضروری است.
اگر روزی به راولپندی سفر کردید، حتماً در کوچه‌های بازار بهابرا قدم بزنید، به زمزمه‌های گذشته گوش دهید و این میراث تاریخی را از نزدیک ببینید.
نظر شما